این یادداشت هفتاد سال پیش توسط دکتر محمود سیاسی استاد دانشگاه تهران نوشته است و تجربه دو کشور اروپایی در مقابله با بیماریهای دهان را مرور می‌کند. نویسنده با کنجکاوی به دنبال آموختن از تجربهٔ دیگران برای پیشگیری از بیماریهای دهان است. این یادداشت نشان می‌دهد هفتاد سال پیش جامعهٔ دندانپزشکی ایران چه تصوری از سلامت دهان داشته‌اند.
بهداشت دهان و دندان در آموزشگاه‌ها
بهداشت دهان و دندان در موقع تحصیل حائز کمال اهمیت است، زیرا این دوره مصادف با افتادن دندان‌های شیری و بیرون آمدن دندان‌های دائمی است.
معمولاً در کشور‌های مترقی بخش‌های مخصوصی جهت معاینه دهان و دندان و درمان پوسیدگی دندان و بیماریهای لثه در آموزشگاه‌ها موجود است که در این‌جا شرح دو سه کشور را به‌نظر خوانندگان محترم رسانیده، چند دستور بهداشتی برای محافظت دهان و دندان در مقابل بیماری‌ها می‌نگاریم.
در کشور فرانسه به بهداشت دهان و دندان در آموزشگاه‌ها اهمیت بسیار قایلند، چنان‌که در ۲۳ مارس ۱۹۰۸بخشنامه‌ای به‌تمام آموزشگاه‌های آن کشور فرستاده شد که نکات مهم آن بدین قرار بود.
پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان) مرضی است که تاکنون بیش از بیماریهای دیگر به نوع بشر آسیب زده است، خرابی دندان و پوسیدگی آن مانع از پیشرفت تحصیل و کار منظم دانش‌آموزان می‌شود. کودکی که دندان معیوب و فاسد دارد، هنگام جویدن غذا دچار رنج و زحمت شده، ضعیف و لاغر می‌گردد و این رنجوری در روحیهٔ او تأثیر به‌سزایی می‌بخشد، کارهای روزانه او معوق مانده، وقتش تلف می‌شود و ممکن است وقف‌های در نمو طفل حاصل گردد، قفس سینهٔ او نیز رشد کافی نکرده و راه بزرگی برای بیماری سل باز می‌نماید. طفلی که دندان معیوب دارد دهانش بدبو و متعفن بوده و ممکن است به اختلالات و بیماریهای معده و روده و دل و بند‌ها و ریه و چشم و غیره دچار گردد، بنابراین رعایت بهداشت دهان و دندان از کودکی و مخصوصاً از موقعی که طفل به آموزشگاه می‌رود باید شروع شود و لااقل دو بار در سال دندان‌ها تحت معاینه دقیق قرار گیرند. روی هم رفته می‌توان گفت که در کشور فرانسه دانش‌آموزان در درمانگاه‌های مخصوص و یا در مدرسه‌‌های دندانپزشکی درمان می‌شوند. در فرانسه تابلو‌های مخصوصی برای تعیین دندان‌های سالم و بیمار وجود دارد که در آن‌ها شکل قوس دندانی بالا و پایین اعم از دندان‌های شیری و دائمی رسم شده است و در زیر آن تابلو‌ها خصوصیات دندان‌های بیمار و درمان آن ذکر می‌شود و با علائم مخصوصی درجات پوسیدگی و بیماریهای دیگر دندان را مشخص می‌کنند.
در سوییس به‌طور متوسط هر دانشجو سه دندان پوسیده (کرم‌خورده) دارد، به این مناسبت درمانگاه‌های مخصوصی برای دانش‌آموزان و دانشجویان دایر شده و تابلو‌ها و فیش‌‌های ویژه‌ای برای درمان ترتیب داده‌اند، ولی بیش‌تر به‌وسیلهٔ سخنرانی‌ها و تابلو‌های مخصوص و نمایش فیلم‌‌های سینمایی دانش‌آموزان را به وضعیت دهان و دندان و رعایت بهداشت آن آشنا می‌کنند.
بخش دندانپزشکی بهداری آموزشگاه‌های تهران که مدتی ادارهٔ آن به‌عهدهٔ این‌جانب بود، دارای چند دندان‌پزشک بود که عد‌ه‌ای دانش‌آموزان را در آموزشگاه‌ها معاینه می‌کردند و به بهداری آموزشگاه‌ها می‌فرستادند تا عدهٔ دیگر آن‌ها را تحت درمان قرار دهند. درمانگاه‌های دانشکدهٔ دندانپزشکی هم همواره با بنگاه فوق‌الذکر همکاری کرده و دانشجویان و دانش‌آموزان را به‌رایگان تحت درمان قرار می‌داد.
طرز محافظت دهان و دندان
برای جلوگیری از حدوث پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان) و بیماریهای گوشت دندان البته لازم است به کودکان و جوانان تعلیماتی داده شود، لیکن به‌عقیدهٔ این‌جانب لازم‌تر از تعلیم اطفال تعلیم والدین و ایراد سخنرانی‌ها برای آموزگاران است تا کودکان را به عوارض و اختلالات دندانی آشنا کنند.
پدر و مادر باید کودکان را مخصوصاً از شش سالگی به‌بعد وادار کنند به این که دندان‌های خود را با مسواک و داروی دندان بشویند و مخصوصاً سالی دو بار به دندان‌پزشک رجوع کنند تا دندان‌های شیری را از دائمی تمیز دهد. چون بیرون‌آمدن نخستین دندان‌های آسیای بزرگ در سن شش سالگی است و بدون درد نمو می‌کند. به این مناسبت توجه والدین را جلب نمی‌کند و در نتیجه آنرا جزء دندان‌های شیری می‌پندارند و ممکن است بدون جهت آن را به در آورند و کودک خود را برای همیشه از آن دندان محروم کنند. مکرر برای این‌جانب اتفاق افتاده که مادری کودک خود را به مطب آورده و اظهار نموده که دندان بچه‌ام کرم خورده، آن را بکشید تا از زیر آن دندان در بیاورد. پس از معاینهٔ دقیق مشاهده نموده‌ام که دندان شیری نیست، بلکه دندان دائمی است که کاملاً پوسیده و فاسد شده است و مادر به خیال این که دندان شیری است، در معالجهٔ آن غفلت نموده است. بسیاری از مردم درمان یک دندان پوسیده (کرم‌خورده) را در کشیدن آن می‌دانند و متوجه نیستند که دندانی که کشیده شود، یکی از اعضای بدن و سرمایهٔ حیاتی آن‌ها از بین می‌رود.
پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان) قبل از سه سالگی نادر است، ولی از آن سن تا ۱۲ سالگی برعکس بسیار شایع و فراوان می‌باشد و به‌سرعت نمو می‌کند، ولی در نزد اشخاص بالغ از شدت آن به تدریج کاسته می‌شود و در دوران پیری تقریباً پوسیدگی دندان وجود ندارد.
از مقدمات بالا معلوم شد که پدر و مادر باید نسبت به بهداشت دهان و دندان کودکان توجه خاصی مبذول دارند و مخصوصاً اگر از طرف اولیای امور سالی چند بار سخنرانی‌های علمی در باب بهداشت دهان و دندان برای آموزگاران ترتیب داده شود، مفید خواهد بود، چه وظیفهٔ آموزگاران است که به دانش‌آموزان نکات اصلی بهداشت را بیاموزند. به‌علاوه لازم است سالی دوبار در آموزشگاه‌ها به معاینهٔ دهان و دندان بپردازند، چه بسیاری از علمای بزرگ را عقیده بر آن است که جلوگیری اکثر بیماری‌ها به‌وسیلهٔ رعایت بهداشت دهان و دندان میسر خواهد بود.
طرز جلوگیری از حدوث پیوره و پوسیدگی
اینک برای پیشگیری پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان) و جلوگیری از حدوث پیوره و رعایت بهداشت دهان و دندان دستوری چند در زیر می‌نگارم تا آموزگاران و دانشجویان و دانش‌آموزان آن را به کار بندند تا از پوسیدگی دندان و پیوره تاحدی در امان باشند.
۱- از خوردن قند زیاد و اقسام شیرینی به حد افراط تا ممکن است باید خـودداری کرد، زیرا قند در مجاورت بعضی میکرب‌های دهان اسید تولید کرده باعث پوسیدگی دندان می‌گردد.
۲- از آشامیدن و خوردن مشروبات الکلی و ترش و غذا‌های سخت و ترش و میوه‌های نرسیده باید حتی‌المقدور صرف نظر کرد، چون بعضی میکرب‌ها روی این مواد اثر کرده و مینای دندان را خراب و راهی برای پوسیدگی ایجاد می‌کند.
۳- در خوردن و آشامیدن اغذیه و مشروبات بسیار سرد بلافاصله پس از صرف چیز خیلی گرم و بالعکس باید خودداری کرد، چون تجربه نشان می‌دهد که دندان در مقابل این تغییر ناگهانی حرارت مقاومت ندارد.
۴- از شکستن چیز‌های سخت مانند فندق و گردو و پسته و بادام و بریدن نخ و اشیای فلزی با دندان باید اجتناب نمود، زیرا مینای دندان شکسته و در نتیجه پوسیدگی تولید می‌نماید.
۵- در بین غذا حتی‌المقدور از آشامیدن آب و مشروب باید خودداری کرد تا غذا فقط با آب دهان ممزوج شده و دندان‌ها ورزش لازمه را بنمایند و بدین طریق عمل هضم به‌خوبی انجام گیرد.
۶- پس از هر غذا باید حتی‌المقدور دندان‌ها و لثه را با مسواک و دوای دندان شست‌وشو نمود. اهمیت شست‌وشو قبل از خواب بیش از شست‌وشوی صبح است، زیرا در موقع خواب زبان در حال استراحت است و عمل طبیعی خود را انجام نمی‌دهد و در نتیجه بزاق کم‌تر تولید شده و ذرات غذا وسیله‌ای برای ارتزاق میکرب‌های دهان می‌گردند. در این صورت شست‌وشوی صبح رفع عیب و خطر را نخواهد کرد و از نشو و نمای میکرب‌های دندان جلوگیرى نخواهد نمود.
۷- خوردن سبزی و گوشت تا اندازه‌ای لازم است، ولی نباید در این باب زیاده‌روی کرد. به‌علاوه از خوردن اغذیهٔ مانده، کنسرو و چاشنی زیاد باید اجتناب نمود. خوردن مرکبات و آب‌میوه خوب است و برای تسهیل کار کلیه باید سه چهار ساعت بعد از غذا یک تا دو فنجان چای کم‌رنگ صرف نمود. گاهگاه با استعمال آب‌هایی که کمی جوش شیرین دارد و همچنین خوردن مسهل باید تعادل جهاز هاضمه را حفظ کرد و همچنین ورزش در هوای آزاد تا اندازه‌ای که باعث خستگی نشود، بسیار مفید خواهد بود. رعایت دستور اخیر مخصوصاً برای جلوگیری از حدوث پیوره بسیار مفید است.
۸- به‌محض اینکه مختصر پوسیدگی و حفره‌ای، یا سیاهی و جرمی در دندان‌ها و یا چرک و خونی در گوشت دندان مشاهده شد، فوراً به دندان‌پزشک باید مراجعه شود.
در خاتمه لازم است این نکته نیز یادآوری شود که هر دانشجو و دانش‌آموزی که علاقه‌مند به سلامتی دهان و دندان خود می‌باشد، باید در سال دست کم دوبار دندان‌های خود را به پزشک یا جراح دندان‌ساز خانوادگی و یا به پزشک دندان بهداری آموزشگاه‌ها نشان دهد تا چنان‌چه عیب و نقصی مشاهده می‌نماید، فوراً به رفع آن بپردازد.
با این روش شخص می‌تواند از بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری نماید، زیرا دهان و دندان سالم آینهٔ صحت نما و کلید سلامتی بدن می‌باشند.
مجلهٔ آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، سال بیست و دوم، اردیبهشت ۱۳۲۶ – شمارهٔ ۲
به قلم آقای دکتر محمود سیاسی
استاد دانشگاه تهران
&media=http://blog.dahaan.ir/wp-content/uploads/2017/07/dental-hygiene-fo.jpg){kind=link}