دندانه در نوروز سال ۱۳۹۶ یک مسابقهٔ خاطره‌نگاری با نام «دندان‌نگار» برگزار کرد. افراد زیادی در آن شرکت کردند و دندانه نیز بر آن شد که آن را به‌صورت کتابی چاپ کند و حاصل آن دو کتاب «شما که دیروز مرد بودید!» و «آقای کامل، خانم پارسیل» گردید که نوروز ۱۳۹۷ منتشر شد. قبل از انتشار این کتاب، مدیر نشر دندانه، دکتر سیامک شایان‌امین به من نیز پیشنهاد ارسال خاطره را دادند، اما به‌جز خاطره‌های معمول که هر دانشجوی دندان‌پزشکی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند (و البته در دانشکدهٔ دندان‌پزشکی شهید بهشتی انگار بعضی از این موارد برجسته‌ترند) چیزی به ذهنم نرسید. هر چند که پس از خواندن کتاب، فهمیدم که سطح کلی خاطرات مطرح‌شده در این کتاب (از لحاظ جذابیت) چندان هم بالا نبوده و من هم احتمالن می‌توانستم خاطره‌ای را (تلخ یا شیرین) نقل کنم.

کتاب «شما که دیروز مرد بودید» تعداد ۱۰۴ خاطره و کتاب «آقای کامل، خانم پارسیل» نیز ۱۰۷ خاطره دارد (جمعن ۲۱۱ خاطره). حجم هر دو کتاب مساوی و دقیقن ۱۶۸ صفحه است و این کتاب‌ها با برگهٔ کاهی چاپ شده‌اند. من اوایل از برگهٔ کاهی زیاد خوشم نمی‌آمد، اما بعد از خواندن اولین کتاب با برگ کاهی (که کتاب آخرین انار دنیا از بختیار علی و به زبان اصلی بود) فهمیدم که این برگه‌ها در عین مزایای محیط زیستی‌شان، کم‌تر هم چشم را اذیت می‌کنند و برای خواندن طولانی‌مدت تا حدی مفیدترند. خاطرات بیش‌تر از دندان‌پزشکان است و تعداد کمی خاطره از بیماران و دانشجویان نیز وجود دارد. همان طور که گفتم، خاطرات به‌صورت کلی سطح چندان بالایی ندارند، اما با برخی از خاطرات از ته دل خندیدم (مثل خاطرهٔ ادرارکردن بچه روی لولهٔ آب) و با برخی از خاطرات نیز حقیقتن گرخیدم (از جمله خاطرهٔ به آتش‌کشیدن فانتوم). بعضی از خاطرات نیز چندین بار تکرار شده‌اند؛ از جمله این که بیماران به‌جای عکس رادیوگرافی، عکس پرسنلی با خود آورده‌اند یا این که بیماران برای تزریق دندان‌پزشکی شلوار خود را پایین کشیده‌اند.

کتاب طبق انتظار نثر روانی دارد و می‌توان به‌راحتی آن را خواند. من این دو کتاب را در کم‌تر از ۶ ساعت و در یک روز خواندم و همین نشان‌دهندهٔ سادگی و البته جذابیت این کتاب برای دندان‌پزشکان است. من با این کتاب احساس همذات‌پنداری کردم و از بعضی خاطرات هم مسائلی را آموختم. شاید این کتاب برای دانشجویان سال اول دندان‌پزشکی جذاب نباشد (یاد ترم دوم افتادم کتاب «دکتر داتیس» از دکتر حامد اسماعیلیون را خواندم و چقدر از استفاده از اصطلاحات دندان‌پزشکی ساده‌ای که آن موقع بلد نبودم، بدم آمد). در هر صورت به نظرم این کتاب می‌تواند برای دندان‌پزشکان و دانشجویان دندان‌پزشکی گزینه‌ای مناسب برای پرکردن اوقات تعطیل یا آخر هفته باشد و می‌توان تا مدت‌ها به بعضی از این خاطرات فکر کرد و خندید (و شاید هم در دل گریه کرد).

این کتاب را به‌صورت اینترنتی می‌توان از dandane.org تهیه کرد.

منتشرشده به‌تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۹۲؛

زمانی که دانشجوی ترم دوم دانشکدهٔ دندان‌پزشکی شهید بهشتی بودم.

دکتر داتیس، داستان دندان‌پزشکی است که در تبریز درس خوانده و حالا بعد از کار کردن در شمال، به شهرک ساسنگ نزدیک تهران می‌آید. کل داستان در همین شهرک می‌گذرد، پر از توصیف مریض‌ها و محیط آن شهرک.

کتاب ۷ فصل دارد. اسم فصل‌ها، اسم حوادث طبیعی آشنای دور و برمان است؛ مثل «ابر» و «آفتاب» که اسم فصل اول و دوم کتاب است. از اسم فصل‌ها، می‌شود حوادث مهم فصل را هنگام خواندن حدس زد. حتا می‌شود فهمید که کتاب «ابری» شروع می‌شود، کم‌کم «آفتابی» می‌شود، به تدریج «باران» به «تگرگ» تبدیل می‌شود، بعد هم نوبت «رنگین‌کمان» یا همان عاشق‌شدن دکتر داتیس است و با «برف» و «مهتاب»، کتاب تمام می‌شود. پایانی کاملن مهتابی؛ مثل همان لحظات از بعضی شب‌ها که آدم فقط می‌خواهد ساکت باشد و نمی‌تواند چیزی بگوید.

کتاب پر است از اصطلاحات پزشکی و دندان‌پزشکی. برای خودم هم که ترم دوم دندان‌پزشکی را تمام کرده‌ام، یک وقت‌هایی روی اعصاب بود؛ حالا یک نفر ناآشنا (و نه حتا متنفر از این اصطلاحات) که واویلا. می‌شد بدون این همه اصطلاحات هم همین کتاب را نوشت. گاهی احساس می‌کردم که نویسنده می‌خواهد اطلاعات خودش را به رخ خواننده بکشد. شاید هم نویسنده بی‌تقصیر است و این خصوصیت اخلاقی خود «دکتر داتیس» است؛ همان خصوصیتی که منشی اول دکتر داتیس، خانم عزتی، موقع رفتن به او گفت. شاید دانش‌جوهای ترم ۷ و ۸ به بالای پزشکی و دندان‌پزشکی، مناسب‌ترین گروهی باشند برای خواندن کتاب. بقیه احتمالن لذت چندانی نخواهند برد. البته شاید کتاب برای کسانی هم که در انتخاب رشته بین پزشکی و دندان‌پزشکی به شک افتاده‌اند، مناسب باشد! مثلن همان‌جایی که «دکتر مستوفی» از سختی‌های پزشکی می‌گوید و سر و کله‌زدن مداوم‌اش با مردم.

من کتاب را از راه وبلاگ خود نویسنده شناختم. ظاهرن، «دکتر داتیس»، همان «دکتر حامد اسماعیلیون» است و ما با خود نویسنده طرفیم.
آخر فصل ۶ و کل فصل ۷ را با کمی بغض خواندم. نمی‌دانم، شاید حوادث این چند مدت هم تاثیر داشت روی این بغض، اما به نظرم پایان کتاب، پایان تاثیرگذار و خوبی است.

پ.ن: آدرس وبلاگ نویسنده (که البته دیگر در آن چیزی نمی‌نویسد):
http://83631.persianblog.ir/

این یادداشت هفتاد سال پیش توسط دکتر محمود سیاسی استاد دانشگاه تهران نوشته است و تجربه دو کشور اروپایی در مقابله با بیماری‌های دهان را مرور می‌کند. نویسنده با کنجکاوی به دنبال آموختن از تجربهٔ دیگران برای پیشگیری از بیماری‌های دهان است. این یادداشت نشان می‌دهد هفتاد سال پیش جامعهٔ دندان‌پزشکی ایران چه تصوری از سلامت دهان داشته‌اند.

بهداشت دهان و دندان در آموزشگاه‌ها

بهداشت‌ دهان‌ و دندان‌ در موقع تحصیل حائز کمال اهمیت است، زیرا این دوره‌ مصادف با افتادن دندان‌های شیری‌ و بیرون آمدن دندان‌های دائمی است.

معمولاً در کشور‌های‌ مترقی بخش‌های‌ مخصوصی جهت‌ معاینه‌ دهان و دندان و درمان‌ پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه در آموزشگاه‌ها موجود است که در این‌جا شرح دو سه کشور را به‌نظر خوانندگان محترم رسانیده، چند دستور بهداشتی برای محافظت دهان و دندان‌ در‌ مقابل بیماری‌ها می‌نگاریم.

در کشور فرانسه به بهداشت دهان و دندان در آموزشگاه‌ها اهمیت بسیار قایلند، چنان‌که در ۲۳ مارس ۱۹۰۸بخشنامه‌ای‌ به‌تمام آموزشگاه‌های آن کشور فرستاده‌ شد که نکات مهم آن‌ بدین قرار‌ بود.

پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان) مرضی است که تاکنون بیش از بیماری‌‌‌های دیگر به نوع بشر آسیب زده است، خرابی دندان و پوسیدگی آن مانع از پیشرفت تحصیل‌ و کار منظم دانش‌آموزان‌ می‌شود‌. کودکی که دندان معیوب و فاسد دارد، هنگام جویدن غذا دچار رنج و زحمت شده، ضعیف و لاغر می‌گردد و این رنجوری در روحیهٔ او تأثیر به‌سزایی می‌بخشد، کار‌های روزانه او معوق‌ مانده،‌ وقتش تلف می‌شود و ممکن است وقف‌های در نمو طفل‌ حاصل گردد، قفس سینهٔ او نیز رشد کافی نکرده و راه بزرگی برای بیماری سل باز می‌نماید. طفلی‌ که دندان معیوب‌ دارد‌ دهانش‌ بدبو و متعفن بوده و ممکن است‌ به‌ اختلالات‌ و بیماری‌های معده‌ و روده و دل و بند‌ها و ریه و چشم و غیره دچار گردد، بنابراین رعایت بهداشت دهان و دندان‌ از کودکی و مخصوصاً از موقعی که طفل‌ به آموزشگاه‌ می‌رود‌ باید شروع شود و لااقل دو بار در سال‌ دندان‌ها‌ تحت معاینه دقیق قرار گیرند. روی هم رفته می‌توان گفت که در کشور فرانسه‌ دانش‌آموزان در درمانگاه‌های مخصوص و یا در مدرسه‌‌های‌ دندان‌پزشکی‌ درمان‌ می‌شوند. در فرانسه تابلو‌های مخصوصی برای تعیین دندان‌های سالم و بیمار‌ وجود دارد که در آن‌ها شکل‌ قوس دندانی بالا و پایین اعم از دندان‌های شیری و دائمی رسم شده است‌ و در‌ زیر‌ آن تابلو‌ها خصوصیات دندان‌های بیمار و درمان آن ذکر می‌شود و با‌ علائم‌ مخصوصی درجات پوسیدگی‌ و بیماری‌های دیگر دندان را مشخص می‌کنند.

در سوییس به‌طور متوسط هر دانشجو سه‌ دندان‌ پوسیده‌ (کرم‌خورده) دارد، به این مناسبت‌ درمانگاه‌های مخصوصی برای دانش‌آموزان و دانشجویان دایر شده و تابلو‌ها و فیش‌‌های‌ ویژه‌ای‌ برای‌ درمان ترتیب داده‌اند، ولی بیش‌تر به‌وسیلهٔ سخنرانی‌ها و تابلو‌های مخصوص و نمایش فیلم‌‌های سینمایی دانش‌آموزان را‌ به وضعیت‌ دهان‌ و دندان و رعایت بهداشت آن‌ آشنا می‌کنند.

بخش دندان‌پزشکی بهداری آموزشگاه‌های تهران که مدتی ادارهٔ آن‌ به‌عهدهٔ این‌جانب بود، دارای چند دندان‌پزشک بود که عد‌ه‌ای دانش‌آموزان را در‌ آموزشگاه‌ها‌ معاینه‌ می‌کردند و به بهداری آموزشگاه‌ها می‌فرستادند تا عدهٔ دیگر آن‌ها را تحت درمان قرار دهند.‌ درمانگاه‌های‌ دانشکدهٔ دندان‌پزشکی هم همواره با بنگاه فوق‌الذکر همکاری کرده و دانشجویان و دانش‌آموزان را‌ به‌رایگان‌ تحت‌ درمان قرار می‌داد.

طرز محافظت دهان و دندان

برای جلوگیری از حدوث پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان‌) و بیماری‌های‌ گوشت دندان البته لازم است به کودکان و جوانان تعلیماتی داده شود، لیکن‌ به‌عقیدهٔ این‌جانب‌ لازم‌تر از تعلیم اطفال تعلیم والدین و ایراد سخنرانی‌ها برای آموزگاران است تا کودکان‌ را به عوارض‌ و اختلالات‌ دندانی‌ آشنا کنند.

پدر و مادر باید کودکان را مخصوصاً از شش سالگی به‌بعد‌ وادار‌ کنند به این که دندان‌های‌ خود را با مسواک و داروی دندان بشویند و مخصوصاً سالی دو بار به دندان‌پزشک‌ رجوع‌ کنند تا دندان‌های شیری را از دائمی تمیز دهد. چون بیرون‌آمدن‌ نخستین‌ دندان‌های آسیای‌ بزرگ در سن شش سالگی‌ است‌ و بدون‌ درد نمو می‌کند. به این مناسبت توجه والدین را‌ جلب‌ نمی‌کند و در نتیجه آنرا جزء دندان‌های شیری می‌پندارند و ممکن است بدون جهت آن را‌ به در‌ آورند و کودک خود را برای‌ همیشه‌ از آن‌ دندان‌ محروم‌ کنند. مکرر برای این‌جانب اتفاق‌ افتاده‌ که‌ مادری کودک خود را به مطب آورده و اظهار نموده که دندان بچه‌ام کرم‌ خورده‌، آن را بکشید تا از زیر آن‌ دندان در بیاورد. پس‌ از‌ معاینهٔ دقیق مشاهده نموده‌ام که‌ دندان‌ شیری نیست، بلکه دندان دائمی است که کاملاً پوسیده و فاسد شده است و مادر‌ به خیال‌ این که‌ دندان شیری است، در‌ معالجهٔ‌ آن‌ غفلت نموده است‌. بسیاری‌ از مردم درمان یک‌ دندان‌ پوسیده‌ (کرم‌خورده) را در کشیدن آن می‌دانند و متوجه نیستند که دندانی که کشیده شود،‌ یکی از‌ اعضای بدن و سرمایهٔ حیاتی آن‌ها از‌ بین‌ می‌رود.

پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان) قبل از سه سالگی نادر است، ولی از آن سن تا ۱۲ سالگی برعکس بسیار شایع و فراوان می‌باشد و به‌سرعت نمو می‌کند، ولی در نزد اشخاص بالغ از شدت آن به تدریج کاسته می‌شود و در دوران پیری تقریباً پوسیدگی دندان وجود ندارد.

از مقدمات بالا معلوم شد که پدر و مادر باید نسبت به بهداشت دهان و دندان کودکان توجه خاصی مبذول دارند و مخصوصاً اگر از طرف اولیای امور سالی چند بار سخنرانی‌های علمی در باب بهداشت دهان و دندان برای آموزگاران ترتیب داده شود، مفید خواهد بود، چه وظیفهٔ آموزگاران است که به دانش‌آموزان نکات اصلی بهداشت را بیاموزند. به‌علاوه لازم است سالی دوبار در آموزشگاه‌ها به معاینهٔ دهان و دندان بپردازند، چه بسیاری از علمای بزرگ را عقیده بر آن است که جلوگیری اکثر بیماری‌ها به‌وسیلهٔ رعایت بهداشت دهان و دندان میسر خواهد بود.

طرز جلوگیری از حدوث پیوره و پوسیدگی

اینک برای پیش‌گیری پوسیدگی دندان (کرم‌خوردگی دندان) و جلوگیری از حدوث پیوره و رعایت بهداشت دهان و دندان دستوری چند در زیر می‌نگارم تا آموزگاران و دانشجویان و دانش‌آموزان آن را به کار بندند تا از پوسیدگی دندان و پیوره تاحدی در امان باشند.

۱- از خوردن قند زیاد و اقسام شیرینی به حد افراط تا ممکن است باید خـودداری کرد، زیرا قند در مجاورت بعضی میکرب‌های دهان اسید تولید کرده باعث پوسیدگی دندان می‌گردد.

۲- از آشامیدن و خوردن مشروبات الکلی و ترش و غذا‌های سخت و ترش و میوه‌های نرسیده باید حتی‌المقدور صرف نظر کرد، چون بعضی میکرب‌ها روی این مواد اثر کرده و مینای دندان را خراب و راهی برای پوسیدگی ایجاد می‌کند.

۳- در خوردن و آشامیدن اغذیه و مشروبات بسیار سرد بلافاصله پس از صرف چیز خیلی گرم و بالعکس باید خودداری کرد، چون تجربه نشان می‌دهد که دندان در مقابل این تغییر ناگهانی حرارت مقاومت ندارد.

۴- از شکستن چیز‌های سخت مانند فندق و گردو و پسته و بادام و بریدن نخ و اشیای فلزی با دندان باید اجتناب نمود، زیرا مینای دندان شکسته و در نتیجه پوسیدگی تولید می‌نماید.

۵- در بین غذا حتی‌المقدور از آشامیدن آب و مشروب باید خودداری کرد تا غذا فقط با آب دهان ممزوج شده و دندان‌ها ورزش لازمه را بنمایند و بدین طریق عمل هضم به‌خوبی انجام گیرد.

۶- پس از هر غذا باید حتی‌المقدور دندان‌ها و لثه را با مسواک و دوای دندان شست‌وشو نمود. اهمیت شست‌وشو قبل از خواب بیش از شست‌وشوی صبح است، زیرا در موقع خواب زبان در حال استراحت است و عمل طبیعی خود را انجام نمی‌دهد و در نتیجه بزاق کم‌تر تولید شده و ذرات غذا وسیله‌ای برای ارتزاق میکرب‌های دهان می‌گردند. در این صورت شست‌وشوی صبح رفع عیب و خطر را نخواهد کرد و از نشو و نمای میکرب‌های دندان جلوگیرى نخواهد نمود.

۷- خوردن سبزی و گوشت تا اندازه‌ای لازم است، ولی نباید در این باب زیاده‌روی کرد. به‌علاوه از خوردن اغذیهٔ مانده، کنسرو و چاشنی زیاد باید اجتناب نمود. خوردن مرکبات و آب‌میوه خوب است و برای تسهیل کار کلیه باید سه چهار ساعت بعد از غذا یک تا دو فنجان چای کم‌رنگ صرف نمود. گاهگاه با استعمال آب‌هایی که کمی جوش شیرین دارد و همچنین خوردن مسهل باید تعادل جهاز هاضمه را حفظ کرد و همچنین ورزش در هوای آزاد تا اندازه‌ای که باعث خستگی نشود، بسیار مفید خواهد بود. رعایت دستور اخیر مخصوصاً برای جلوگیری از حدوث پیوره بسیار مفید است.

۸- به‌محض اینکه مختصر پوسیدگی و حفره‌ای، یا سیاهی و جرمی در دندان‌ها و یا چرک و خونی در گوشت دندان مشاهده شد، فوراً به دندان‌پزشک باید مراجعه شود.

در خاتمه لازم است این نکته نیز یادآوری شود که هر دانشجو و دانش‌آموزی که علاقه‌مند به سلامتی دهان و دندان خود می‌باشد، باید در سال دست کم دوبار دندان‌های خود را به پزشک یا جراح دندان‌ساز خانوادگی و یا به پزشک دندان بهداری آموزشگاه‌ها نشان دهد تا چنان‌چه عیب و نقصی مشاهده می‌نماید، فوراً به رفع آن بپردازد.

با این روش شخص می‌تواند از بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری نماید، زیرا دهان و دندان سالم آینهٔ صحت نما و کلید سلامتی بدن می‌باشند.

مجلهٔ آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)، سال بیست و دوم، اردیبهشت ۱۳۲۶ – شمارهٔ ۲

به قلم‌ آقای دکتر محمود سیاسی

استاد دانشگاه تهران